भारतीय समाजात विवाह हा केवळ दोन व्यक्तींचे मिलन नसून दोन कुटुंबांचे आणि दोन संस्कृतींचे एकत्रीकरण असते. त्यामुळेच या सोहळ्याला एक विशेष महत्त्व आहे. प्रत्येक समाजात आपापल्या पद्धती, परंपरा आणि रूढीनुसार विवाह संपन्न होतात. 

मात्र, आजकाल या विवाहसोहळ्यांमध्ये काही अनावश्यक गोष्टींचा शिरकाव झाला आहे, ज्यामुळे केवळ आर्थिक आणि मानसिक ताण वाढतो, परंतु सामाजिक मूल्यांनाही बाधा येते. 


प्री-वेडिंग शूटिंग, डी.जे.चा वापर, न वापरल्या जाणाऱ्या कपड्यांचे आहेर, तथाकथित मानपान आणि चुकीच्या, कालबाह्य व अवास्तव खर्चाच्या पद्धती हे त्याचेच काही उदाहरण आहेत. या अनावश्यक पायंड्यांवर वेळीच विचार करणे आणि ते बंद करणे काळाची गरज आहे मित्रांनो..


सर्वप्रथम आपण प्री-वेडिंग शूटिंगबद्दल बोलूया... 


पाश्चात्त्य संस्कृतीतून आलेला हा प्रकार आता आपल्या समाजातही मोठ्या प्रमाणात रूढ झाला आहे. निसर्गरम्य ठिकाणी जाऊन महागड्या वेशभूषेत छायाचित्रण करणे, हे आता प्रतिष्ठेचे प्रतीक बनले आहे. यात अनावश्यक खर्च आणि वेळेचा अपव्यय होतो. अनेक गरीब आणि मध्यमवर्गीय कुटुंबे केवळ देखाव्यासाठी कर्ज काढायलाही मागेपुढे पाहत नाहीत. खरं तर, विवाह हा दोन जीवांचे बंधन आहे, त्याचे प्रदर्शन करणे आवश्यक नाही. आठवणी जपण्यासाठी साधे आणि पारंपरिक पद्धतीने काढलेले फोटोही पुरेसे असतात.


दुसरा अनावश्यक पायंडा म्हणजे डी.जे.चा वापर. पूर्वी विवाहसोहळ्यात पारंपरिक वाद्ये आणि लोकगीते यांचा समावेश असायचा, ज्यामुळे एक आनंदी आणि सांस्कृतिक वातावरण निर्माण व्हायचे. आता मात्र डी.जे.च्या कर्कश आवाजाने शांतता भंग होते आणि अनेकदा गैरसोयीचे वातावरण निर्माण होते. 


विशेषतः वृद्ध आणि लहान मुलांना याचा त्रास होतो. यासोबतच, डी.जे.च्या नावाखाली मोठ्या प्रमाणात पैशांची उधळपट्टी होते. खरं तर, पारंपरिक संगीत आणि वाद्यांच्या माध्यमातूनही विवाहसोहळा अधिक आनंददायी आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या समृद्ध करता येतो.


तिसरा महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे न वापरल्या जाणाऱ्या कपड्यांचे आहेर. 


आजही अनेक ठिकाणी वधू आणि वर पक्षाकडून एकमेकांना महागड्या कपड्यांचे आहेर देण्याची प्रथा आहे. अनेकदा हे कपडे गरजेनुसार किंवा आवडीनुसार नसल्यामुळे ते तसेच पडून राहतात किंवा त्यांचा पुनर्वापर होत नाही. यामुळे केवळ नैसर्गिक संसाधनांचा अपव्यय होतो, कारण वस्त्रोद्योगात मोठ्या प्रमाणात पाणी आणि ऊर्जेचा वापर होतो. या ऐवजी जर उपयुक्त वस्तू किंवा गरजेच्या गोष्टी भेट म्हणून दिल्या गेल्या, तर त्याचा अधिक चांगला उपयोग होऊ शकतो.


तथाकथित मानपान हा आणखी एक चुकीचा पायंडा आहे. आजही अनेक समाजात हुंडा मागणी नसली तरी, अप्रत्यक्षपणे मानपानाच्या नावाखाली वधू पक्षावर आर्थिक दबाव आणला जातो. विशिष्ट व्यक्तींना महागडी भेटवस्तू देणे किंवा त्यांच्यासाठी विशेष व्यवस्था करणे, हे केवळ सामाजिक दबाव आणि प्रतिष्ठेचे प्रदर्शन असते. यामुळे गरीब कुटुंबांना मोठा आर्थिक फटका बसतो. खरं तर, प्रेम आणि आपुलकीचा भाव महत्त्वाचा असतो, महागड्या भेटवस्तू नव्हे.


चुकीच्या आणि कालबाह्य खर्चाच्या पद्धती आजही समाजात रूढ आहेत. उदाहरणार्थ, अनेक दिवसांपर्यंत चालणारे अनावश्यक विधी, मोठ्या प्रमाणात भोजन समारंभाचे आयोजन, जिथे अन्नाची मोठ्या प्रमाणात नासाडी होते. आजकाल अनेक लोक उपासमारीने त्रस्त आहेत, अशा परिस्थितीत अन्नाची नासाडी करणे हे सामाजिक दृष्ट्या अत्यंत चुकीचे आहे. या ऐवजी, गरजूंना मदत करणे किंवा सामाजिक कार्यासाठी दान करणे अधिक योग्य ठरू शकते.


अवास्तव खर्चाच्या पद्धतीमुळे अनेक गंभीर समस्या निर्माण होतात. सर्वात मोठी समस्या म्हणजे आर्थिक ताण. अनेक कुटुंबे केवळ सामाजिक दबावामुळे किंवा प्रतिष्ठेसाठी कर्ज घेतात आणि आयुष्यभर ते फेडत राहतात. याचा परिणाम त्यांच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावरही होतो. दुसरे म्हणजे, यामुळे समाजात एक चुकीचा आदर्श निर्माण होतो. 


ज्यांच्याकडे पैसे आहेत, ते अधिक खर्च करून इतरांवर दबाव आणण्याचा प्रयत्न करतात, ज्यामुळे गरीब आणि मध्यमवर्गीय कुटुंबांना ही परंपरा निभावणे कठीण होते.


या सर्व अनावश्यक पायंड्यांवर वेळीच अंकुश लावणे गरजेचे आहे. यासाठी सामाजिक प्रबोधन आणि जनजागृती करणे आवश्यक आहे. लोकांमध्ये साधेपणाने विवाह करण्याची मानसिकता रुजवली पाहिजे. 


शिक्षण आणि समाज माध्यमांच्या साहाय्याने लोकांना या अनावश्यक खर्चाच्या दुष्परिणामांबद्दल माहिती दिली पाहिजे. समाजातील प्रतिष्ठित व्यक्ती आणि पुढारी यांनी स्वतः साधे विवाह करून इतरांना आदर्श घालून दिला पाहिजे.


सामुदायिक विवाह सोहळ्यांना प्रोत्साहन देणे हा एक चांगला उपाय आहे. यामुळे अनेक गरीब कुटुंबांना एकत्र येऊन कमी खर्चात विवाह करण्याची संधी मिळते. यासोबतच, अनावश्यक खर्च टाळण्यासाठी वधू आणि वर पक्षाने आपापसात समन्वय साधून निर्णय घेणे महत्त्वाचे आहे.


आजची तरुण पिढी अधिक जागरूक आणि विचारशील आहे. त्यांनी या अनावश्यक सामाजिक दबावाला बळी न पडता आपल्या विवेकबुद्धीचा वापर केला पाहिजे. 


साधेपणाने आणि कमी खर्चात विवाह करणे हे मागासलेपण नसून ती एक सामाजिक जबाबदारी आहे, हे त्यांनी समजून घेतले पाहिजे.


शेवटी, हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की..विवाह हा दोन व्यक्तींच्या जीवनातील एक महत्त्वपूर्ण टप्पा आहे. या सोहळ्याला अनावश्यक खर्चाच्या ओझ्याखाली दबवू नये. प्रेम, आपुलकी आणि समजूतदारपणा या मूल्यांना अधिक महत्त्व दिले पाहिजे. 


जेव्हा आपण अनावश्यक पायंडे बंद करू आणि साधेपणाने विवाह सोहळे आयोजित करू, तेव्हाच आपण एका निरोगी आणि प्रगतीशील समाजाची निर्मिती करू शकू. 


चला तर मग, या बदलाची सुरुवात आजपासूनच करूया..!


धन्यवाद मित्रांनो..! 


लेख आवडला असेल, तर आपल्या प्रियजनांसोबत नक्कीच शेअर करा.


सकारात्मक विचार शेअर करणे हीच मानसिक आणि सामाजिक शक्ती वाढवण्याची सर्वात मोठी ताकद आहे. जेव्हा आपण प्रेरणादायक विचार इतरांसोबत वाटतो, तेव्हा ती ऊर्जा द्विगुणित होते आणि आपले जीवन अधिक सकारात्मक आणि समृद्ध बनते. त्यामुळे, चांगल्या गोष्टी शेअर करत राहा आणि एकमेकांना पुढे जाण्यास प्रेरित करा मित्रांनो..!


-विचार संकलन आणि संपादन.. ✍️

-एक पुस्तकप्रेमी आणि समाजमाध्यमकार..

#विद्यार्थीमित्र प्रा.रफीक शेख 

The Spirit of Zindagi Foundation 

🎓 डॉ. ए.पी.जे.अब्दुल कलाम विद्यार्थी फाउंडेशन, परभणी.

https://www.vidhyarthimitra.com