आजच्या धावपळीच्या जीवनात प्रत्येक पालक आपल्या मुलांसाठी सर्वोत्तम भविष्य घडवण्याच्या प्रयत्नात असतो. यात काहीच गैर नाही. मात्र, अनेकदा ‘सर्वोत्तम’ ची व्याख्या पारंपरिक करिअरच्या चौकटीत बांधली जाते. डॉक्टर आणि इंजिनियर होणे हेच जणू काही यशाचे एकमेव मापदंड ठरवले जातात आणि नकळतपणे आपल्या मुलांवर याच ‘रॅट रेस’ मध्ये धावण्याची सक्ती केली जाते. या विचारसरणीतून बाहेर पडून मुलांच्या क्षमता, आवड आणि नैसर्गिक कौशल्यांचा विचार करून करिअर निवडणे किती महत्त्वाचे आहे, यावर प्रकाश टाकणे गरजेचे आहे.

प्रत्येक मूल जन्माला येते तेव्हा ते स्वतःच्या विशिष्ट क्षमता आणि आवडीनिवडी घेऊन येते. काही मुलांना खेळात रुची असते, काहींना कला आणि संगीत आवडते, तर काहीजण विज्ञान आणि गणितात रमतात. लहानपणापासूनच त्यांची निरीक्षण क्षमता, प्रश्न विचारण्याची पद्धत आणि विशिष्ट विषयात दाखवलेली आवड त्यांच्या भविष्यातील वाटचालीची दिशा ठरवू शकते. मात्र, अनेकदा पालक आपल्या अपूर्ण राहिलेल्या इच्छा किंवा समाजात असलेल्या विशिष्ट करिअरच्या प्रतिष्ठेमुळे मुलांच्या नैसर्गिक ओढीकडे दुर्लक्ष करतात.

मेडिकल आणि इंजिनिअरिंग हे निश्चितच महत्त्वाचे आणि प्रतिष्ठित करिअरचे पर्याय आहेत ह्यात शंका नाही.. समाजात त्यांची गरज आहे आणि यात चांगले आर्थिक उत्पन्नही मिळते. पण याचा अर्थ असा नाही की प्रत्येक मुलासाठी हेच योग्य करिअर आहे. 

जर एखाद्या मुलाला कला, साहित्य, इतिहास किंवा भाषांमध्ये अधिक रस असेल, तर त्याला जबरदस्तीने सायन्सच्या पुस्तकात डोके खुपसायला लावणे त्याच्या मानसिक आरोग्यासाठी आणि भविष्यातील आनंदासाठी हानिकारक ठरू शकते.

आज जग वेगाने बदलत आहे. माहिती तंत्रज्ञान, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, डिझायनिंग, मीडिया, पर्यटन, पर्यावरण, शिक्षण आणि अशा अनेक नवीन क्षेत्रांमध्ये करिअरच्या अगणित संधी उपलब्ध आहेत.

आपल्या मुलांमध्ये असलेल्या विशिष्ट कौशल्यांचा आणि त्यांच्या आवडीचा विचार केल्यास त्यांना या नवीन क्षेत्रांमध्ये उत्तम यश मिळू शकते. 

उदाहरणार्थ, जर एखाद्या मुलाला चित्रकला किंवा डिझायनिंगची आवड असेल, तर तो फॅशन डिझायनिंग, ग्राफिक डिझायनिंग किंवा इंटिरियर डिझायनिंगमध्ये उत्कृष्ट करिअर करू शकतो. ज्याला लोकांमध्ये मिसळायला आणि संवाद साधायला आवडते, तो मार्केटिंग, पब्लिक रिलेशन किंवा event management मध्ये चांगली कामगिरी करू शकतो.

मुलांना मेडिकल किंवा इंजिनिअरिंगच्या ‘रॅट रेस’ मध्ये ढकलण्याचे अनेक नकारात्मक परिणाम दिसून येतात. अनेकदा, आवडीशिवाय निवडलेल्या क्षेत्रात मुले केवळ नावापुरते शिक्षण घेतात आणि त्यांना कामामध्ये रस वाटत नाही. यामुळे त्यांची कार्यक्षमता घटते आणि ते जीवनात असंतुष्ट राहतात. या दबावामुळे मुलांमध्ये तणाव, नैराश्य आणि आत्मविश्वास कमी होणे यांसारख्या समस्या वाढू शकतात.

आपल्या मुलांनी आनंदी आणि समाधानी जीवन जगावे, असे जर आपल्याला वाटत असेल, तर त्यांना त्यांच्या आवडीच्या क्षेत्रात करिअर निवडण्याची संधी देणे अत्यंत आवश्यक आहे.

या संदर्भात पालक आणि शिक्षकांची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची आहे. पालकांनी आपल्या मुलांशी मनमोकळी चर्चा करावी. त्यांच्या आवडीनिवडी, क्षमता आणि स्वप्ने जाणून घ्यावी. त्यांना विविध करिअरच्या संधींविषयी माहिती द्यावी. शाळेतील शिक्षकांनीही विद्यार्थ्यांच्या कलागुणांना ओळखायला हवे आणि त्यांना योग्य मार्गदर्शन करायला हवे. करिअर समुपदेशकांची मदत घेणे हा देखील एक चांगला पर्याय आहे. ते विद्यार्थ्यांच्या क्षमता आणि आवडीनुसार योग्य करिअर निवडायला मदत करू शकतात.

आज अनेक यशस्वी व्यक्तींनी पारंपरिक मार्ग सोडून आपल्या आवडीच्या क्षेत्रात उत्कृष्ट यश मिळवले आहे. त्यांनी केवळ आर्थिकच नव्हे, तर मानसिक समाधानही प्राप्त केले आहे. सचिन तेंडुलकरला क्रिकेटची आवड होती म्हणून तो महान क्रिकेटपटू बनला, लता मंगेशकर यांना गाण्याची आवड होती म्हणून त्या स्वरसम्राज्ञी ठरल्या. या उदाहरणांवरून आपण शिकायला हवे की जेव्हा आवड आणि क्षमता यांचा संगम होतो, तेव्हा यश निश्चित मिळते.

आपल्या मुलांना केवळ डॉक्टर किंवा इंजिनियर बनवण्याचे स्वप्न पाहण्याऐवजी, त्यांना एक आनंदी आणि यशस्वी व्यक्ती बनवण्याचे ध्येय ठेवा. त्यांच्यातील अद्वितीय क्षमता ओळखा आणि त्यांना त्या दिशेने वाटचाल करण्यासाठी प्रोत्साहित करा. त्यांना पंख द्या, जेणेकरून ते आपल्या आवडीच्या आकाशात उंच भरारी घेऊ शकतील. 

मेडिकल आणि इंजिनिअरिंग निश्चितच महत्त्वाचे आहेत, पण जीवनात याव्यतिरिक्तही खूप काही मौल्यवान आणि अर्थपूर्ण आहे, हे आपण आणि आपल्या मुलांनी समजून घेणे गरजेचे आहे. 

चला तर मग, या ‘रॅट रेस’ मधून बाहेर पडूया आणि आपल्या मुलांच्या क्षमतांना योग्य दिशा देऊया..!

दहावी- बारावीनंतर आपल्या मुलांना योग्य करिअर निवडण्यापूर्वी खालील गोष्टीचा प्राधान्याने विचार करावा मित्रांनो..

 🎓 स्वतःची आवड आणि कल: तुम्हाला कशात रस आहे आणि कोणत्या गोष्टी करायला तुम्हाला आवडतात हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.

 🎓 क्षमता आणि कौशल्ये (Aptitude): तुमची नैसर्गिक क्षमता आणि तुमच्याकडे असलेल्या कौशल्यांचा विचार करा.

 🎓 शैक्षणिक कामगिरी: तुमच्या शालेय आणि महाविद्यालयीन शिक्षणातील तुमची कामगिरी महत्त्वाची ठरते.

 🎓 उद्योगधंद्यांची मागणी आणि ट्रेंड्स: सध्या कोणत्या उद्योगांमध्ये जास्त मागणी आहे आणि भविष्यात कोणते ट्रेंड्स असतील याचा विचार करा.

 🎓 उपलब्ध कोर्सेस आणि शिक्षणसंस्था: तुमच्या आवडीनुसार आणि गरजेनुसार कोणते कोर्सेस आणि शिक्षणसंस्था उपलब्ध आहेत ते तपासा.

 🎓 करिअरमध्ये दीर्घकालीन संधी व वाढीची शक्यता: निवडलेल्या करिअरमध्ये भविष्यात वाढ आणि विकासाच्या किती संधी आहेत याचा विचार करा.

 🎓नोकरीच्या संधी व स्थैर्य: तुम्हाला नोकरी मिळण्याची शक्यता आणि ती किती स्थिर असेल याचा अंदाज घ्या.

 🎓 उत्पन्नाची शक्यता (Earning Potential): निवडलेल्या करिअरमध्ये भविष्यात किती उत्पन्न मिळू शकते याचा विचार करा.

 🎓 स्पर्धा आणि प्रवेश प्रक्रिया (Exams/Eligibility): अभ्यासक्रमाला प्रवेश घेण्यासाठी कोणती स्पर्धा आहे आणि पात्रता काय आहे हे जाणून घ्या.

 🎓 आई-वडिलांचा सल्ला आणि मार्गदर्शन: तुमच्या आई-वडिलांचा अनुभव आणि मत विचारात घ्या.

 🎓 इंटर्नशिप/प्रॅक्टिकल अनुभव मिळण्याची संधी: करिअरमध्ये प्रत्यक्ष कामाचा अनुभव मिळवण्याची संधी आहे का ते तपासा.

 🎓स्वतःचा आत्मविश्वास आणि जिद्द: तुमच्यामध्ये आत्मविश्वास आणि ध्येय साध्य करण्याची जिद्द असणे आवश्यक आहे.

 🎓सामाजिक प्रतिष्ठा आणि ओळख: काही करिअर सामाजिक दृष्ट्या अधिक प्रतिष्ठित मानले जातात.

 🎓स्थानिक आणि आंतरराष्ट्रीय संधी: निवडलेल्या क्षेत्रात देशात आणि परदेशात किती संधी उपलब्ध आहेत याचा विचार करा.

 🎓शिक्षणासाठी आवश्यक आर्थिक गुंतवणूक: शिक्षणासाठी किती खर्च येईल याचा अंदाज घ्या.

 🎓कामाचा ताण-तणाव आणि Work-life balance: निवडलेल्या करिअरमध्ये कामाचा किती ताण असेल आणि तुम्हाला तुमच्या वैयक्तिक आयुष्यासाठी वेळ मिळेल का याचा विचार करा.

 🎓 पर्यायी मार्ग (Plan B) ची तयारी: जर निवडलेला करिअर पर्याय यशस्वी झाला नाही, तर दुसरा कोणता पर्याय उपलब्ध आहे याचा विचार करा.

हा लेख आवडल्यास नक्कीचं शेअर करा आणि विद्यार्थी आणि पालकांना 
आजच्या रॅट रेसचीं वास्तविकता लक्षात येऊ द्या मित्रांनो..

धन्यवाद.. 🙏
करिअर मार्गदर्शन आणि समुपदेशनासाठी नि: शुल्क सल्ल्यासाठी what'sapp वर संपर्क : 


लेख संपादन.. ✍️

#विद्यार्थीमित्र प्रा.रफीक शेख 
The Spirit of Zindagi Foundation 
🎓 डॉ. ए.पी.जे.अब्दुल कलाम विद्यार्थी फाउंडेशन, परभणी.
https://www.vidhyarthimitra.com